از سوی سازمان بهداشت جهانی، استرس “اپیدمی سلامت قرن ۲۱” نامیده شده است. استرس انواع مختلفی دارد که به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله:
- مدت زمان استرس
- محرکهایی که واکنشهای اولیه ما را برمیانگیزانند.
- پیامدهای روانی یا فیزیولوژیکی ناشی از رویداد استرسزا
- محیطی که پاسخهای استرسزای ما را تعیین میکند.
همانطور که در مورد ۲ و ۴ مشخص است، محل کار یکی از پر استرسترین محیطهاست. بنابراین کارمندان میتوانند از طریق آشنایی با استرس شغلی، شناسایی علائم، علل و عوارض آن و یادگیری راههای کاهش استرس، استرس کمتری را در محل کار تجربه کنند. همچنین بسیار مهم است که یک شرکت از استرس شغلی کارمندانش آگاه باشد و برای کاهش مشکل آنها اقداماتی انجام دهد.
در این مقاله، استرس شغلی را بهطور کامل بررسی میکنیم، به علل، نشانهها و پیامدهای آن میپردازیم و در نهایت برای کاهش استرس شغلی، راهکارهایی را به شما معرفی میکنیم.
استرس شغلی چیست؟
در مطالعات اولیه (منبع علمی)، استرس بهعنوان سندرم سازگاری عمومی (GAS) شناخته شده است و آن را اینگونه تعریف کردهاند:
استرس پاسخ دفاعی بدن یا روان به آسیبهای گوناگون یا استرسهای طولانیمدت است.
علاوهبر این، متخصصان دیگری تلاش کردند تا استرس را تعریف کنند و شکی نیست که جامعترین تعریف استرس توسط مک ایون (در سال ۲۰۰۰) ارائه شده است که آن را به شرح زیر توصیف میکند:
یک تهدید واقعی یا ادراکشده برای یکپارچگی فیزیولوژیکی یا روانشناختی یک فرد منجر به پاسخهای فیزیولوژیکی یا رفتاری میشود.
با توجه به این توضیحات، استرس در شرایط گوناگونی اتفاق میافتد که یکی از این شرایط، محل کار است. استرس شغلی نوعی استرس مرتبط با محل کار است که میتواند به صورت موقعیتی یا مزمن اتفاق افتد و در بیشتر موارد به صورت مزمن رخ میدهد.
استرس شغلی یک مشکل رایج جهانی است که نه تنها بر سلامت و رفاه کارمندان، بلکه بر بهرهوری سازمان نیز تاثیر میگذارد. استرس شغلی زمانی ایجاد میشود که نیازهای شغلی، از ظرفیت و توانایی افراد فراتر میرود.
استرس شغلی میتواند مثبت یا منفی باشد:
- استرس مثبت در محل کار: استرس مثبت یعنی پاسخ به عوامل استرسزا به روشی سازگارانه. عواقب این پاسخ بر سلامت کلی فرد تاثیر نمیگذارد و مدت زمان آن با مدت زمان محرک همزمان است. بهعنوان مثال، استرسی که شما در اولین روز کاری خود دارید کاملا طبیعی است و استرس مثبت خوانده میشود زیرا در این شرایط باید نسبت به موقعیت و همه محرکهای جدید مانند وظایف، همکاران جدید، قوانین شرکت، رئیستان و… هوشیار باشید.
- استرس منفی در محل کار: اگر استرس شغلی بیش از یک ماه طول بکشد، پاسخ به مرور زمان تشدید میشود و بر سلامت کلی فرد تاثیر میگذارد مثلا مشکلاتی مانند افزایش ضربان قلب، بیخوابی، اضطراب، افسردگی و… برای فرد رخ میدهد. این نوع استرس، استرس شغلی منفی است که باید به آن رسیدگی کنیم.
- بیشتر بخوانید: موفقیت چیست
- بیشتر بخوانید: چگونه به موفقیت برسیم
- بیشتر بخوانید: برای موفقیت باید چیکار کرد
علت استرس شغلی چیست؟
برای یافتن علل استرس شغلی، مطالعات متعددی انجام شده است که برخی از قابل توجهترین نتیجهگیریهای آنها شامل موارد زیر است: (منبع علمی)
- آزار و اذیت در محل کار باعث ایجاد استرسهای شدید و طولانیمدت در کارمندان میشود.
- مبهم بودن نقش کارمندان منجر به استرس شغلی میشود.
- زیاد بودن وظایف و حجم سنگین کار باعث استرس شغلی میشود.
- حقوق پایین نیز با استرس شغلی مرتبط است.
- فقدان انگیزه درونی نیز بهطور مستقیم باعث ایجاد استرس شغلی میشود.
- سن افراد میتواند در ایجاد استرس شغلی موثر باشد.
- نوع شغل افراد میتواند استرسزا باشد.
- مدت زمانی که افراد قبل از کارشان بیکار بودهاند، میتواند منجر به استرس شغلی شود.
- برخی از شخصیتها در برابر استرس مستعدتر از دیگران هستند مانند روانرنجورها، روانپریشها و…
- برخی از ویژگیها و شرایط در برابر استرس مستعدتر هستند مانند جنسیت افراد، مسئولیتهای خانوادگی، نگرانیهای مالی، شرایط فردی و…
- اتفاقات ناراحتکننده در زندگی مانند سوگ، طلاق، یائسگی، مشکلات سلامتی و…
- تغییرات درون سازمانی
- برنامه زمانی بسیار محدود
- تغییرات در وظایف
- عدم امنیت شغلی
- عدم استقلال
- کاری که خستهکننده است
- نظارت بیش از حد
- نداشتن مهارتهای کافی در انجام کار
- محیط کار نامناسب
- شیوههای بد مدیریتی در محل کار و فرهنگ سازمانی نامناسب
- کمبود منابع
- کمبود تجهیزات
- فرصتهای تبلیغاتی کم
- تبعیض
- عدم حمایت
- روابط ضعیف با همکاران و روسا
- حوادث بحرانی مانند بازداشت مسلحانه یا مردن در محل کار
نشانه های استرس شغلی چیست؟
نشانههای استرس شغلی میتواند فیزیکی، روانشناختی و رفتاری باشد.
1_ علائم فیزیکی
علائم فیزیکی عبارتند از:
- خستگی
- انرژی پایین
- عرق کردن
- تنش عضلانی
- سردرد
- تپش قلب
- مشکلات خواب مانند بیخوابی
- مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست
- تغییر در اشتها مانند پرخوری یا بیاشتهایی
- اختلالات پوستی
- از دست دادن میل جنسی
- بیمار شدن بهطور مکرر
2_ علائم روانشناختی
علائم روانشناختی عبارتند از:
- افسردگی
- اضطراب
- دلسردی
- تحریکپذیری
- بدبینی
- احساس غرق شدن و ناتوانی در کنار آمدن با شرایط
- مشکلات شناختی مانند کاهش توانایی در تمرکز یا تصمیمگیری
- عزت نفس پایین
3_ علائم رفتاری
علائم رفتاری عبارتند از:
- پرخاشگری
- کاهش خلاقیت و ابتکار
- کاهش عملکرد شغلی
- مشکلات در روابط بین فردی
- نوسانات خلقی و تحریکپذیری
- کاهش تحمل و تابآوری
- ناامیدی و بیحوصلگی
- بیعلاقگی به کار
- انزوا
- استعفا
- مرخصی گرفتن بیش از حد
- شکایت کردن بیش از حد
- دیر رسیدن سرکار
وبینار کارخانه پولسازی
اگر دنبال «افزایش درآمد» هستی و نمیدونی از کجا شروع کنی این وبینار رایگان مختص تویه
تاریخ وبینار: شنبه ۱۳ اردیبهشت ساعت ۱۲
تا برگزاری وبینار!
- بیشتر بخوانید: فرمول موفقیت
- بیشتر بخوانید: انواع موفقیت
- بیشتر بخوانید: مدیریت زمان چیست؟
خطرات و عوارض استرس شغلی چیست؟
استرس شغلی با پیامدهایی همراه است که در این قسمت بهطور کامل آنها را بررسی میکنیم:
1_ پیامدهای شناختی
برخی از مطالعات نشان دادهاند که استرس شغلی با پیامدهای شناختی همراه است. (منبع علمی)
پیامدهای شناختی ناشی از استرس شغلی عبارتند از:
- مشکلات مربوط به حافظه مانند نقص حافظه و فراموش کردن برخی از کارهای مربوط به شغل
- مشکل در توجه به مسائل مربوط به کار
- مشکلات تمرکز
- کاهش توانایی انجام چندین کار بهطور همزمان
2_ پیامدهای فیزیکی
مطالعات دیگر به عوارض فیزیکی ناشی از استرس شغلی دست یافتند و دریافتند که برخی از افراد به دلیل استرس شغلی، پیامدهای فیزیکی زیر را تجربه میکنند: (منبع علمی)
- بیخوابی
- ضربان قلب غیرطبیعی
- فشار خون
- دیابت
- مشکلات تیروئید
- میگرن
- اختلالات پوستی
- تنش جسمانی
3_ پیامدهای عاطفی
مطالعات مختلف به بررسی پیامدهای عاطفی ناشی از استرس شغلی پرداختهاند و نتیجه گرفتهاند که پیامدهای زیر ممکن است در افرادی که استرس شغلی دارند، بروز پیدا کند مانند: (منبع علمی)
- بیثباتی عاطفی
- حملات پانیک
- اضطراب
- افسردگی
چگونه می توان استرس شغلی را کاهش داد؟
زمانی که استرس شغلی مزمن میشود، میتواند بر سلامت جسمانی و روانی تاثیر بگذارد اما خبر خوب این است که استرس شغلی به میزان بسیار زیادی قابل کنترل است.
در نظر داشته باشید که تجربه استرس و فشار کاری تقریبا اجتنابناپذیر است، حتی اگر عاشق کاری باشید که انجام میدهید.
با این حال، شما میتوانید برای کاهش و کنترل استرس شغلیتان، گامهای عملی بردارید. راهکارهای آن به شرح زیر است:
1_ از اینکه استرس شغلی چه تاثیری بر شما میگذارد، آگاه باشید
نادیده گرفتن میزان تاثیر استرس بر شما راهکار سادهای است زیرا اگر از احساساتتان آگاه شوید، ممکن است تا چند روز از نظر عاطفی به هم بریزید. بنابراین نادیده گرفتن احساسات اگرچه راهکار سادهای است اما درست نیست.
قرار داشتن طولانیمدت در معرض استرس کنترلنشده میتواند بر سلامت جسم و روان شما تاثیر بگذارد. همچنین تحقیقات اخیر هم نشان دادهاند که ارتباط قوی بین فرسودگی شغلی، افسردگی و اضطراب وجود دارد.
بنابراین هنگامی که استرس دارید به احساساتتان توجه کنید و در نظر بگیرید که استرس شغلی چه تاثیری بر شما میگذارد. برای این کار، نشانههای استرس را بلد باشید و وجود آنها را در خودتان بررسی کنید مانند انرژی پایین، خستگی، سردرد، تغییرات در اشتها، ضربان قلب بالا، بهطور مکرر بیمار شدن و…
2_ عوامل استرسزا را بنویسید
شناسایی و ثبت موقعیتهای استرسزا میتواند به شما کمک کند تا بفهمید که چه چیزی باعث استرس شما میشود.
یک دفتر یادداشت داشته باشید و محرکها، واکنشها، افراد، مکانها و رویدادهای استرسدهنده که باعث واکنش فیزیکی، روانی و ذهنی شما میشود را در آن بنویسید. هنگام نوشتن از خود بپرسید:
- این چه حسی به من داد؟ (ترس؟ خشم؟ و…)
- واکنش من چه بود؟
- چه راههایی برای حل آن مشکل وجود دارد؟
- بیشتر بخوانید: مدیریت زمان در محیط کار
- بیشتر بخوانید: بهترین اپلیکیشن برنامه ریزی فارسی (شخصی، تحصیلی و شغلی)
3_ به خودتان زمان دهید
گذراندن حتی چند دقیقه وقت با خودتان در طول یک روز کاری پرمشغله میتواند استرس شغلی را کاهش دهد. بهعنوان مثال میتوانید به پادکست موردعلاقهتان گوش دهید، یک ویدیوی خندهدار در یوتیوب ببینید یا هر کار دیگری که به شما آرامش میدهد. هرچه آرامش بیشتری داشته باشید، بهرهوریتان نیز بالاتر میرود.
همچنین در نظر بگیرید که در زمانهای مرخصی یا استراحت، از فکر کردن به شغلتان یا چک کردن ایمیلها و پیامهای کاری خودداری کنید.
4_ بین زندگی شخصی و زندگی حرفهایتان تعادل برقرار کنید
۲۴ ساعته در دسترس بودن برای کارتان، به سرعت شما را فرسوده میکند. باید بهطور واضح و شفاف مرزهایی بین کار و زندگی شخصیتان ایجاد کنید؛ این کار استرس شغلی شما را کاهش میدهد.
5_ مهارتهای مدیریت زمان خود را تقویت کنید
گاهی اوقات احساس غرق شدن در کار به مدیریت شما بستگی دارد. سعی کنید لیستی از وظایفتان تهیه و آنها را بر اساس اهمیت و ضرورتشان اولویتبندی کنید. همچنین میتوانید با تعیین کردن زمانهای مشخص برای هر کار، بر اهمال کاری غلبه کنید.
برای یادگیری مدیریت زمان پیشنهاد میدهیم سری به مقاله تکنیک های مدیریت زمان بزنید.
پیشنهاد ویژه: روانشناسی پول
6_ کمالگرایی را کنار بگذارید
People with high levels of perfectionism at work may experience a deterioration in their social skills. They may find it difficult to work in a team, as they tend to be overly critical of others and have unrealistic expectations about the expected results of a project.
افرادی که در محیط کار دارای سطوح بالای کمالگرایی هستند، ممکن است در مهارتهای اجتماعی خود دچار مشکل شوند. آنها ممکن است در کار گروهی با مشکل مواجه شوند، چون تمایل دارند به شدت به دیگران انتقاد کنند و انتظارات غیرواقعی درباره نتایج مورد انتظار یک پروژه داشته باشند. Ifeelonline
اگر همیشه درگیر این هستید که ارائهتان را درست و عالی انجام دهید یا ساعات زیادی را به تکمیل گزارشتان اختصاص میدهید، ممکن است زمان آن رسیده باشد که یک قدم به عقب بردارید و درباره این رفتارهایتان کمی فکر کنید. اگرچه کمالگرایی مزایای زیادی دارد اما میتواند بسیار استرسزا باشد و منجر به فرسودگی شغلی شود.
سعی کنید به جای استانداردهای بالا و سختگیرانه خود، بر انجام یک پروژه به اندازه کافی خوب تمرکز و تلاش کنید. همچنین وقتی اشتباهی پیش میآید شکستتان را به خودتان نسبت ندهید. یادتان باشد که همه آدمها اشتباه میکنند؛ فقط باید از اشتباهاتتان درس بگیرید و سعی کنید از بروز مجدد آن جلوگیری کنید.
7_ افکار منفیتان را ارزیابی کنید
وقتی نگران هستید و در بلندمدت استرس زیادی را تجربه کردهاید، ممکن است ذهن شما عادت داشته باشد سریع نتیجهگیری کند و هر موقعیتی را با دید منفی برداشت کند. مثلا اگر مدیرتان به هر دلیلی اول صبح به شما “سلام” نگوید، ممکن است با خودتان فکر کنید که “او از دست شما عصبانی است”، در نتیجه استرستان بالا میرود و حتی ممکن است در نتیجه این فکر، به او واکنش بدی نشان دهید.
بنابراین سعی کنید به جای قضاوت کردن، افکار منفیتان را ارزیابی کنید، شرایط را بهطور منطقیتر بررسی کنید و قبل از نتیجهگیری یک جانبه، همه جوانب را در نظر بگیرید.
8_ از اطرافیانتان پشتیبانی و حمایت دریافت کنید
برای کنار آمدن با موقعیتهای شغلی استرسزا، با دوستان، خانواده و اطرافیان مورد اعتمادتان بیشتر در ارتباط باشید. برای مثال اگر هفته کاری چالشبرانگیزی دارید، میتوانید از اطرافیانتان کمک بگیرید؛ مثلا از آنها بخواهید که در کارهای فرزندتان به شما کمک کنند.
داشتن افرادی که بتوانید در زمانهای سخت به آنها تکیه کنید، تا حدود زیادی میتواند استرس و تنش شما را کاهش دهد.
9_ از خودتان مراقبت کنید
در صورتی که بهطور مداوم تحت فشارهای کاری هستید، زمانهایی را به مراقبت از خود اختصاص دهید. مثلا خوابتان را تنظیم کنید، زمانی برای تفریح در نظر بگیرید و مطمئن شوید که در طول روز به اندازه کافی غذا میخورید.
اگر فکر میکنید برای این کارها وقت ندارید، به یاد داشته باشید تا زمانی که نیازهای اصلی شما برآورده نشوند، نمیتوانید بهطور موثری با مسائل کاریتان مقابله کنید و عملکرد شغلی بهینهای داشته باشید.
10_ تکنیکهای ریلکسیشن را یاد بگیرید
تکنیکهای ریلکسیشن یا آرامسازی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفس عمیق و ذهنآگاهی میتوانند استرس و اضطراب شما را کاهش دهند و شما را در طول هفته آرامتر کنند.
برای شروع، چند دقیقه از روزتان را به تمرکز کردن و لذت بردن از فعالیتهای ساده اختصاص دهید مانند پیادهروی در پارک یا لذت بردن از یک غذای لذیذ. همچنین میتوانید هر چند ساعت یک بار، چند دقیقه از پنجره به بیرون نگاه کنید، به موسیقی مورد علاقهتان گوش دهید یا یک میانوعده جذاب بخورید. به یاد داشته باشید که وقتی این تکنیکها را به کار میبرید، برای چند دقیقه همه مسائل مربوط به کار را کنار بگذارید.
بهتر است به کار بردن این تکنیکها را به یک عادت تبدیل کنید. برای این کار میتوانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید:
- قبل از شروع روز کاری خود چند لحظه مکث کنید و روزتان را مرور کنید.
- یک اپلیکیشن مدیتیشن دانلود کنید تا بتوانید هنگام شرایط استرسزا در محل کار یا حتی در حین رفت و آمد از آن استفاده کنید.
- برای انجام تمرینات تنفسی، یک استراحت ۵ دقیقهای در نظر بگیرید.
۱۱_ استفاده تکنیک ۲ دقیقه
بر اساس تکنیک ۲ دقیقه، اگر کاری کمتر از ۲ دقیقه طول میکشد، بهتر است که فوراً آن را انجام دهید. اغلب نگرانیها از انباشته شدن کارهای کوچک و به ظاهر بیاهمیت روی هم بهوجود میآیند. این قانون به شما کمک میکند تا کارهای خود را به تعویق نیندازید و جلوی درگیری ذهنی بابت انجام کارهای جزئی را بگیرید.
یکی از مزیتهای تکنیک ۲ دقیقه برای کاهش استرس در محیط کار ایجاد احساس پیشرفت بعد از انجام اقدامات کوچک است که باعث میشود انرژی بیشتری برای پیشبرد اهداف بزرگتر داشته باشیم.
یک نظریه علمی به نام “اثر زیگارنیک” نیز وجود دارد که توسط روانشناسی روسی به نام بلما زیگارنیک ابداع شد. این نظریه اظهار دارد که کارهای ناتمام برای مغز انسان شبیه به بار ذهنی هستند. در واقع افراد علاقه دارند که اطلاعات کارهای ناتمام را به خاطر بسپارند که باعث ایجاد استرس زیادی میشود.
با تکنیک ۲ دقیقه میتوانید در مسیر توسعه فردی قرار بگیرید. اگر میخواهید بدانید که توسعه فردی چیست؟ ما در یک مقاله در مورد آن توضیح دادهایم که برای اطلاعات بیشتر میتوانید به این مقاله مراجعه کنید.
۱۲_ تجسم موفقیت
یکی از تکنیکهای درمان استرس کاری این است که فرد قبل از مواجه شدن با رویدادی استرسزا، خود را در حال موفقیت در آن تجسم کند. از آنجا که مغز انسان تفاوت بین تجربه ذهنی و واقعی را نمیداند، با تجسم موفقیت، واکنشهای بهتری در برابر اتفاقات استرسزا از خود نشان میدهد. از این تکنیک میتوانید برای افزایش تمرکز و بهبود عملکرد فردی نیز استفاده کنید.
در واقع زمانی که موفقیت در کاری را تجسم میکنید، روی شرایط کنترل بهتری دارید و میتوانید ترس از شکست را درونتان از بین ببرید.
برای استفاده از این تکنیک کافیست محیط آرامی را پیدا کنید، چند دقیقهای چشمهای خود را ببندید و حالا خود را در حال موفقیت ببینید.
نظریهای در این زمینه با نام شبیهسازی ذهنی (Mental Simulation Theory) وجود دارد که میگوید افراد توانایی پیشبینی رفتارها، احساسات، تجربهها و موفقیتهای خود را از طریق شبیهسازی ذهنی دارند. در واقع شما با تصور کردن نتایج مختلف برای یک موقعیت خاص میتوانید رفتارها و احساسات خود را نسبت به آن تغییر دهید.
۱۳_ استفاده از قانون ۲۰/۸۰ (اصل پارتو)
یک اصل در روانشناسی به نام اصل پارتو یا قانون ۲۰/۸۰ وجود دارد که میگوید ۸۰ درصد نتایج از ۲۰ درصد تلاشها ناشی میشوند. این قانون در سال ۱۸۹۶ توسط یک اقتصاددان ایتالیایی به نام ویلفردو پارتو ابداع شد.
بر اساس پارتو، ارزش برخی کارها نسبت به برخی دیگر بیشتر است و همه کارها ارزش یکسانی با هم ندارند. با استفاده از این قانون میتوانید برای درمان استرس کاری، تمرکز خود را روی کارهای مهمتری بگذارید.
بر اساس اصل پارتو باید کارهای غیرضروری را بشناسید و آنها را حذف کنید. در واقع شما باید بهجای اینکه تمرکز خود را روی تعداد زیادی از وظایف بگذارید، فقط روی چند کار کلیدی و مهم تمرکز کنید.
شما با استفاده از این تکنیک میتوانید اولویتهای خود را بشناسید و از غرق شدن در انبوهی از کارهای مختلف جلوگیری کنید.
شما میتوانید در مقاله تکنیک های برنامه ریزی، روشهایی مشابه به قانون پارتو را برای برنامهریزی اصولی یاد بگیرید.
۱۴_ زمانبندی برای نگرانی
بر اساس یک نظریه روانشناسی به نام کنترل نگرانی (Worry Control Theory) که در سال ۲۰۰۲ توسط روانشناسی به نام Borkovec مطرح شد، اگر زمان مشخصی را برای نگرانیها در نظر بگیرید، ذهن دچار استرس کمتری میشود. شما با استفاده از این تکنیک میتوانید افکار اضطرابآور خود را کنترل کنید و جلوی نگرانیهای مداوم در طی روز را بگیرید.
شما با استفاده از این تکنیک برای درمان استرس کاری میتوانید یک بازه زمانی مشخص را برای نگرانیها در طی روز در نظر بگیرید.
شما طی بازه زمانی مشخص میتوانید بهصورت آزادانه در مورد نگرانیهای خود فکر کنید و راهحلهای مناسبی بیابید. با استفاده از این تکنیک، در هر بازه زمانی دیگری در طی روز که نگرانیها به سراغتان آمدند، به خود یادآور شوید که در زمان تعیینشده به آنها فکر میکنید. این تکنیک کمکتان میکند تا روی کارهای مهمتان تمرکز کافی داشته باشید.
نیاز نیست حتماً زمان زیادی را برای فکر کردن به نگرانیها در نظر بگیرید؛ حتی یک بازه ۱۵ تا ۳۰ دقیقهای کافیست تا به افکار خود نظم دهید.
نگرانیهای محیط کار مختلف هستند؛ یکی از مهمترین نگرانیها میتواند ترس از شکست باشد که با این تکنیک میتوانید نگرانیتان را کاهش دهید. ما در مقالهای در مورد این ترس بیشتر صحبت میکنیم.
کلام آخر
در نهایت میتوان نتیجه گرفت که استرس شغلی همیشه منفی نیست بلکه به شدت، مدت و نوع پاسخ استرسزای ما بستگی دارد. علاوهبر این، از آنجایی که تحقیقات زیادی درباره این موضوع وجود دارد، میتوانیم از نتایج این تحقیقات برای پیشگیری و مداخله زودهنگام استفاده کنیم تا میزان استرس خود در محل کار را کاهش دهیم و از بروز آن جلوگیری کنیم.
منابع: